Heb je ADHD of ken je iemand met ADHD? Het kan soms frustrerend zijn om met het label om te gaan zonder te begrijpen waar het eigenlijk over gaat. Ik leg je uit hoe het in de kern in elkaar zit.

Hoi, mijn naam is Cedric en ik coach mensen van Leuven tot Tienen – in Boutersem. Ik specialiseer mij in loopbaancoaching, stress, burnout en ADHD. Doorheen mijn onderzoek en coaching kom ik van alles tegen. En als het nuttig is, dan deel ik dat graag met jou.

ADHD is aan de bron een neurologisch probleem. Een verstoorde dopamine-regulatie zorgt voor conflicten tussen het zogenaamde “rust-netwerk” en de “taak-netwerken” van het brein. Alsof de orkestleider te pas en te onpas flauwvalt en het orkest toch probeert verder te spelen. Veel goede wil, maar weinig symfonie.

Zelf heb ik de diagnose als kind gekregen, met de klassieke tweeloop aan symptomen; aan de ene kant impulsiviteit en hyperactiviteit, aan de andere kant een concentratiestoornis. Je kan ook ADHD hebben met maar één van beide symptomen. Onderzoek toont bijvoorbeeld aan dat meisjes met ADHD vaker lijden aan enkel de concentratiestoornis, wat de diagnose soms moeilijk maakt. De pure impulsiviteit en hyperactiviteit komt ook voor en is heel wat makkelijker voor de geest te halen.

Een weekdag als kind

In de lagere school, tijdens het afleggen van toetsen, moesten we wachten tot de tijd voorbij was, waarna alle toetsen opgehaald werden door de leerkracht. Dat betekende dat ik vaak minutenlang moest blijven zitten zonder bezigheid. Mijn toets was klaar, ik had geen zin om ze nog eens na te kijken en begon me te vervelen. Ik nam mijn balpen of potlood en begon in de kantlijn tekeningetjes te maken, vaak gebogen lijnen en cirkels die rond en door elkaar draaiden. De esthetiek ervan maakte geen indruk op mijn leerkrachten, die er opmerkingen over maakten of zelfs punten voor aftrokken. Eén van de vele manieren waarop mijn hyperactiviteit tot uiting kwam. Er was altijd wel een handeling of gedachte die eruit moest.

Na school bracht mijn moeder mij elke avond naar een andere activiteit. Ik herinner mij basketbal het beste. Ik was de snelste loper van de groep en had uitstekend balgevoel, maar had geen enkel geduld om een goed shot te trainen. Van de laatste wedstrijd die ik speelde herinner ik mij één ding; ik pakte de bal af van de tegenstander onder mijn eigen ring, dribbelde drie spelers en plots was de weg naar de overkant vrij. Ik liep het halve veld over, nam mijn aanloop voor een lay-up, sprong omhoog en miste de ring volledig. Mijn concentratiestoornis stond mij niet toe om koel en gefocust te blijven om het punt af te werken.

Zowel op school als bij het basketbal kreeg ik commentaar. Om meer mijn best te doen, om beter te trainen om mijn zwakke punten te verbeteren. ‘Zie je wel?’ kreeg ik te horen toen ik na een hele training oefenen drie vrijworpen na elkaar wist te scoren. ‘Je moet alleen meer oefenen,’ zei ze met een glimlach. Begreep ze dan echt niet hoe ontmoedigend het was dat alle andere jongens ondertussen zes, zeven of acht vrijworpen na elkaar in de ring wierpen?

School als tiener

Ook doorheen mijn secundaire schooltijd bleven dezelfde thema’s terugkomen. Ik begon met breakdance, een hobby waarin ik voor het eerst alles kwijt kon dat in mij zat. De energie mocht eruit, de creativiteit werd gevierd, er was muziek en een open sfeer en ik bloeide langzaam maar zeker open. Op school was het contrast groot. ‘Gewoon dit vanbuiten leren,’ zei een klasgenoot en hij gaf mij zijn samenvatting. Een uur proberen iets vanbuiten te leren om een zes op tien te halen, en een nieuwe opmerking dat ik beter mijn best moet doen. Niet bijster motiverend. Mijn rapporten waren steevast een koor van herhaling: “hij heeft talent maar het komt er niet uit.” Ik deed mijn best om elk jaar een A-attest te halen en liet verdere ambitie varen.

‘Maar wat is dat dan, ADHD? Ben je niet gewoon lui? Of Gek?’
Mensen met ADHD krijgen die vraag hun hele leven lang. Ik vond het vooral frustrerend dat ik het zelf niet wist.
‘Ik heb te veel energie en kan mij niet lang concentreren,’ wist ik wel uit te brengen, maar hoe het kwam wist ik niet. Hallowel beschrijft in zijn boek “driven to distraction” (boekentip) de waarde van het begrijpen van ADHD. Het meest bevattelijke antwoord is vrij eenvoudig als iemand ernaar wil luisteren. Bij een normaal brein activeert dopamine het rust-netwerk of een taak-netwerk. Dat zorgt ervoor dat je kan nadenken en alles kan laten binnenkomen als je niets doet (rust-netwerk), en dat je je kan afsluiten en concentreren als je wel iets doet (taak-netwerk).

In een ADHD-brein is er te weinig dopamine en werken de twee netwerken soms tegelijkertijd. Je kan tijdens een taak afgeleid geraken door een willekeurige gedachte, of je begint te prullen met wat je vast hebt. Elke keer ik bijvoorbeeld probeerde op te letten in de klas waren mijn vingers mijn balpen uit elkaar aan het halen. Tegen de tijd dat ik iets wou opschrijven lag hij in stukken voor mij en was ik het veertje kwijt. Omgekeerd herinner ik mij een toets aardrijkskunde waar ik halverwege begonnen was aan mijn huiswerk plastische opvoeding (een tekening over kleurcontrast). Het probleem was alleen dat ik dat over vragen drie, vier en vijf van de toets zelf gemaakt had. Ik kreeg zowel voor aardrijkskunde als plastische opvoeding een onvoldoende.

Werken als volwassene

Ik ben mijn professionele leven begonnen bij een verzekeringsmakelaar met als naam –eerlijk waar – ADD. Zes jaar lang heb ik achter een bureau gezeten en heeft mijn ADHD zich kunnen botvieren op alle manieren die de volwassen versie met zich meebrengt. Wanorde, slecht tijdsbesef, humeurigheid, rusteloosheid en de onmogelijkheid om prioriteiten te stellen. De meeste volwassenen verliezen de scherpe kanten van ADHD en kunnen zich – vaak met moeite – concentreren op iets. Ook stuiteren de meesten niet meer rond op hun stoel, ook al zouden ze het misschien wel willen.

Er was een poetsman die elke voormiddag langs mijn bureau kwam, Ahjib genaamd. Hij sprak enkel Frans en dan nog begreep ik er weinig van. Het was altijd leuk om een praatje met hem te slaan. Hij hield van voetbal – ik denk dat hij keeper was – en vroeg elke keer of ik naar een interland of champions league gekeken had. Ik begreep weinig van wat hij zei over hoe zijn week ging, maar hij was vriendelijk en leek altijd blij als hij bijna verlof had. Het was een leuke afleiding van de dagelijkse routine, en iets waar ik altijd naar uitkeek. Het was niet dat ik mijn werk niet leuk vond in de kern. Het voelde elke dag gewoon als een berg om te beklimmen. Ik zocht en vond verschillende steunpunten doorheen de dag om de eentonigheid te doorbreken.

Gelukkig kon ik elke week één dag telewerken. Het was een dag met mijn eigen muziek op de achtergrond, de deur lekker dicht en al het eten dat ik wou op mijn bureau. Naast mijn laptop vond je een stuk touw waarmee ik knopen leg terwijl ik nadenk over een dossier, een rubiks-kubus die ik graag nog eens oplos als ik even pauze neem en een reusachtige stapel papieren, mappen en schriftjes die volgens een zeer intuïtief doch wanordelijk systeem georganiseerd waren. Ik zou het je niet kunnen uitleggen hoe, maar ik wist altijd waar alles lag temidden de chaos.

Einstein’s brein

Er is een breed spectrum aan symptomen van volwassen ADHD, allemaal terug te brengen op de dopamine-regulatie en het brein die in kakafonie toch probeert te functioneren. Medicatie – en zelfmedicatie – is het onderwerp van een volgend artikel, waar het ook telkens in de kern op hetzelfde terugkomt. Hier volstaat het om te concluderen dat begrip van ADHD de eerste stap is in ermee leren omgaan. Je brein vraagt meer dopamine zodat het je rust-netwerk en taak-netwerken netjes kan afwisselen. Dat is de biologische grondslag van wat je overkomt en goede wil of hard werk kan dat nooit helemaal oplossen. Zelfs Albert Einstein – die er schijnbaar ook aan leed – is er nooit van losgeraakt. Op zijn sterfdag trok één fotograaf naar zijn bureau om te kijken hoe het erbij lag. Hieronder zie je de organisatie van één van de meest geniale ADHD-breinen dat er ooit was.

Het vraagt inzicht, werk en organisatie om een succesvol leven met ADHD te leiden. Meer dan de meeste mensen moet je tot het bot uitzoeken wat je met jezelf kan en hoe je brein past bij jou als geheel. ADHD neemt altijd zijn plaats in, maar je hebt daarnaast ook talenten, waarden, ervaringen en overtuigingen. Het loont altijd de moeite, met mijn hulp of die van een ander, om in jezelf te duiken en erachter te komen waar je naartoe kan en wil.

Meer over ADHD? Lees het vervolgartikel over fundamentele ADHD survival tools of bekijk het aanbod van Nest Coaching. De eerste stap naar de beste versie van jezelf, geheel vrijblijvend, vind je bij het Nest.

Stap voor stap, je bent waardevol,