Dopamine ontrafelen

Je hebt ongetwijfeld van het hormoon dopamine gehoord. Vandaag ontrafel ik het voor je en leg ik je uit waarom het je leven gaat verwoesten als je niet voorzichtig bent.

Hoi, mijn naam is Cedric en ik coach mensen van Leuven tot Tienen – in Boutersem. Ik specialiseer mij in loopbaancoaching, stress, burnout en ADHD. Doorheen mijn onderzoek en coaching kom ik van alles tegen. En als ik iets nuttig en bruikbaar vindt, dan deel ik dat graag met jou.

Een stukje theorie

Dopamine wordt aangemaakt in het ventrale tegmentale gebied en de substantia nigra. Handig voor scrabble-spelers en neurologen, maar wat jij ervan moet onthouden is dat deze zich allebei in de hersenstam bevinden. En dat is belangrijk.

Simpel gezegd is de hersenstam namelijk één van de oudste delen van ons brein, en iets dat we delen met alle gewervelde dieren. Het wordt ook wel eens het reptielenbrein genoemd. Dit in tegenstelling tot het limbisch systeem – het zoogdierenbrein – en de neocortex – het mensenbrein.

Dopamine ontstaat dus in het diepste, oudste deel van je brein. Vanuit de hersenstam vertrekt dopamine naar de andere delen van je hersenen en beïnvloedt het je emoties, gedachten, etc.

Prioriteiten stellen

Waarom is dit belangrijk? Omdat in onze biologie een bepaalde volgorde van prioriteiten vastgelegd is. Twee voorbeelden die je zelf kan testen, voor het geval je mij niet gelooft: probeer je eens zorgen te maken over je werksituatie als je onder een ijskoude douche staat, of probeer eens liefdesverdriet te voelen als je al twee minuten onder water zit.

Dus samengevat, onze biologie geeft bepaalde prioriteiten aan. Veel van die prioriteiten vind je terug in de structuur van de hersenen. Hou ouder het deel van het brein, hoe meer voorrang die krijgt.

Dus de vraag is: hoe prioritair is dopamine voor ons brein? Een eerste puzzelstuk hebben we al: het komt uit de hersenstam dus het is hoge prioriteit. Maar hoe hoog exact?

Als een rat in een val

Dankzij een barbaars experiment van twee psychologen in de jaren vijftig kennen we het antwoord al wat ratten betreft. De opzet was eenvoudig: een rat krijgt elektroden ingeplant in het brein en krijgt zelf een hendeltje in zijn kooi die een elektrische schok toedient.

Verschillende ratten kregen elektroden ingeplant op verschillende plaatsen, en de meeste ratten drukten op het hendeltje, kregen een schok en gingen verder met hun leven. Ze waren misschien licht in de war – moeilijk te zien – maar er was geen merkelijke verandering bij de dieren.

Bij één groep ratten gebeurde er echter iets anders: eenmaal de ratten het hendeltje hadden ingeduwd begonnen ze onophoudelijk opnieuw op het hendeltje te duwen. Deze ratten hadden elektroden ingeplant in het gedeelte dat dopamine produceerde.

Dopamine op de prioriteitenlijst

De twee wetenschappers lieten het experiment verdergaan en vroegen zich af wanneer ze zouden ophouden. Er moest een moment komen waar de ratten honger of dorst kregen, toch? Één uur ging voorbij, twee uur ging voorbij, en het water en voedsel in hun kooitje bleef onaangeroerd terwijl ze het hendeltje bleven induwen.

En toen viel de eerste rat bewusteloos neer. Toen de tweede, snel gevolgd door de derde. De wetenschappers moesten met hun wenkbrauwen gefronst hebben. Ze dachten misschien dat overlevingsinstincten ergens wel zouden ingrijpen en hen doen beseffen dat ze moeten eten en drinken.

En toch gebeurde dat niet. De meeste ratten hongerden zichzelf uit om het hendeltje te blijven induwen, en sommige ratten stierven zelfs van ontbering. Het blijkt dat dopamine bijzonder hoog staat op de prioriteitenlijst van ratten. Bij ons is dat schijnbaar gelijkaardig.

Dopamine staat dus waanzinnig hoog in onze prioriteitenlijst. En bij de ratten zag je al dat ons brein eigenlijk geen bovenste grens heeft voor dopamine. De ratten waren in staat zichzelf letterlijk de dood in te duwen met stroomstoten die dopamine in hun brein loslieten.

Geen nood aan een bovenste grens – tot nu

Hoe kan een levensvorm zodanig evolueren dat hij zichzelf de das omdoet, zonder zich voort te planten in het proces? Het antwoord is eenvoudig: onze aardbol geeft eigenlijk nooit te veel.

Als je even teruggaat naar de oermens, en je ziet welke opties die had om dopamine vrij te spelen, dan spreek je over dingen zoals vet en suiker (zeer zeldzaam in die tijd), seks (minder zeldzaam, maar niet vol te houden zonder eten) en – voor de mens specifiek – vooruitgang en nieuwe informatie. Een nieuwe speer, een mooiere vallei, een regen na een droogte.

Je begrijpt waarom dopamine geen bovenste grens heeft in de biologie. Geen enkel dier – tot voor kort – kon dopamine vrijspelen zonder te groeien en zich voort te planten. Er was maar zoveel voedsel, seks en informatie beschikbaar. En dus zijn wij allemaal afkomstig van voorouders die ongebreideld op zoek gingen naar dopamine.

Dat zijn dus de twee puzzelstukken: langs de ene kant is dopamine een ongelooflijke prioriteit voor onze biologie, langs de andere kant heeft onze biologie geen beperking op die drang gezet. Dat is in een notendop hoe dopamine in je brein werkt, en nu leg ik je uit hoe dat je leven gaat verwoesten.

Verwoestende hedendaagse puzzel

Ik zei daarnet vet en suiker. In minder ontwikkelde landen zie je daar een tekort aan. Grofweg 5 miljoen kinderen sterven elk jaar aan ondervoeding en gerelateerde zaken. In onze westerse wereld daarentegen zie je een nieuw fenomeen.

In 2022 sprak de WHO nog van 1.2 miljoen volwassenen die elk jaar sterven aan obesitas en gerelateerde zaken. En nu denk je misschien: dat zal grotendeels de USA wel zijn. Maar nee, die 1.2 miljoen volwassenen gaan enkel over Europa. Slik.

Ik sprak ook over vooruitgang en nieuwe informatie. En daar komt je smartphone in beeld. Je bent het ondertussen waarschijnlijk beu om te horen waarom je smartphone slecht voor je is. Maar ik ga toch simpel uitleggen waarom je – volgens je hersenstam – gelijk hebt wanneer je nieuwsoverzichten blijft refreshen.

Opnieuw naar de oermens – biologisch gezien zijn we uiteindelijk nog altijd nauwelijks veranderd. Als er vroeger nieuws was, dan was dat belangrijk voor je overleven. Mammoet gevangen, bosbrand, rivier opgedroogd, vijandige stam tegengekomen. Allemaal belangrijke kennis. En kennis is macht.

Ook roddels zijn belangrijk voor je overleven.
“Nee, geef Jean-Jacques geen speer, want hij is lomp en raakt ze kwijt of breekt ze.”
“Nee heb geen seks met Ursula want zij heeft ziektes.”

Elk nieuws was belangrijk. En mijn excuses voor de stereotiepe voorbeelden, er is weinig bekend over roddels van 200.000 jaar geleden.

The news of the world

En dus scrol je nieuws. Bosbranden – in Australië. Drietenige luiaard uitgestorven – in Afrika. Oorlog – in het Midden-Oosten. Miljoenen moslims onderdrukt of gevangen – In Azië. Nieuwe president verkozen – In de USA. Staatsgreep – in Zuid-Amerika. Miljonair bedriegt partner – in Nederland.

Ons brein beloont ons elke keer we een gevaar zien met een klein shot dopamine, maar de natuurlijke link – stress, actie nemen, oplossingen zoeken, het gevaar overwinnen – zit er niet meer bij. Slecht nieuws geeft dopamine, ping. More please.

Vooruitgang geeft hetzelfde, maar in mindere mate. Een nieuw medicijn, een artiest die nieuwe muziek uitbrengt, een zevenendertigste nieuwe soort Fanta, goed nieuws, vooruitgang, ping. More please.

En het meest idiote is dat je brein ook nog eens een eindeloze stroom aan informatie kan binnenkrijgen. Niet dat je er veel van onthoudt, maar het kan wel je brein in en dopamine vrijspelen. Dit in tegenstelling tot vet en suiker, waar je maag en darmen nog een fysieke begrenzing geven.

Conclusie

En zo zijn we aan het einde van deze ontrafeling gekomen. Je weet nu dat dopamine ontstaat in je hersenstam. Je weet dat dopamine fundamenteel een zeer hoge prioriteit heeft en dat het ook geen limiet kent.

Je kan dus eindeloos dopamine vrijspelen door vet en suiker te eten – zolang je spijsvertering het overleeft – en nieuwsoverzichten te refreshen. Tot je net als de ratten met hun elektroden bezwijkt, voor alle duidelijkheid.

Nu, ik weet dat dat een weinig opbeurende boodschap is om mee te eindigen – tenzij je wil eindigen als een rat in een kooi. Dus ik ga nog een extra vraag ontrafelen.

Hoe versla je de dopamine-verslaving?

Het antwoord zit opnieuw in je brein. Je neocortex kan niet winnen van je hersenstam. Als je hersenstam een weg ziet naar dopamine, dan zal het die proberen grijpen. En je neocortex kan maar een beperkte hoeveelheid discipline en wilskracht opbrengen om dat tegen te gaan. Je zal dus slim moeten zijn.

Het internet staat vol praktische tips – smartphone weg uit je slaapkamer, koop geen rommel in de winkel zodat je thuis geen verleidingen hebt, etc. Ga gerust op zoek maar besef dat, als je aan je derde filmpje of artikel zit, je waarschijnlijk in de dopamine-val bent getrapt.

Zoek één tip, één gewoonte, en probeer die uit. En wees niet teleurgesteld als het niet meteen werkt.

Als ik zelf één ding geleerd heb van mijn klanten begeleiden, dan is het wel dat je hersenstam verslaan echt maatwerk is. Jij bent uniek, en jouw oplossingen voor dopamine in je leven moeten dat ook zijn.

Ik hoop dat je iets hebt bijgeleerd, en ik wens je veel succes op je pad. Je mag altijd contact opnemen als je hier samen mee aan de slag wil. Inzicht is stap één, maar de beste versie van jezelf worden is een lange weg om alleen te bewandelen.

Reset & Groei, je bent waardevol,